بررسی تاثیر دور آبیاری در مراحل مختلف فنولوژی بر ویژگی های کمی و کیفی و بهره وری مصرف آب کنجد

سابقه و هدف: کنجد گیاه دانه روغنی مقاوم به کم آبی می‌باشد ولی در مرحله‌ی استقرار گیاهچه و هم‌چنین در دوره گلدهی تا پرشدن دانه به تنش کم آبی حساس است. آبیاری می‌تواند موجب افزایش مقدار روغن شود، در صورتی‌ که تنش خشکی موجب کاهش آن خواهد شد. تنش‌های محیطی اثرات معکوس بر مقدار روغن و پروتئین دانه کنجد دارند. هم‌چنین کنجد حساسیت بالایی در رطوبت بالای خاک به بیماری بوته‌میری و در رطوبت پایین به بیماری گل‌سبز دارد. جهت افزایش عملکرد دانه و روغن کنجد علاوه بر افزایش حاصلخیزی خاک و استفاده از ارقام اصلاح شده، تامین رطوبت کافی از طریق آبیاری نیز لازم می‌باشد. این پژوهش به منظور بررسی تاثیر دور آبیاری در مراحل مختلف فنولوژیکی بر ویژگی‌های کمی و کیفی و بهره‌وری مصرف آب کنجد اجرا شد. مواد و روش‌ها: این پژوهش در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بهبهان به مدت دو سال زراعی (94-1393) اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل: I0 (فاصله آبیاری براساس عرف زارع، هر دو هفته یکبار)، I1، I2 و I3 به ترتیب آبیاری بعد از 90، 130 و 170 میلی‌متر تبخیر تجمعی از تشتک تبخیر کلاسA، I4 (mm130 تا شروع گلدهی و mm90 بعد از شروع گلدهی)، I5 (mm170 تا شروع گلدهی و mm90 بعد از شروع گلدهی) و I6 (mm170 تا شروع گلدهی وmm130 بعد از شروع گلدهی) براساس تبخیر تجمعی از تشتک تبخیر کلاس A می‌باشد. در این پژوهش صفات تعداد شاخه در بوته، تعداد کپسول در بوته، وزن هزار دانه، ارتفاع پایین‌ترین کپسول، ارتفاع بوته در موقع برداشت، درصد روغن، عملکرد دانه، عملکرد روغن دانه، بهره‌وری مصرف آب دانه و بهره‌وری مصرف آب روغن دانه و درصد بیماری‌های بوته‌میری و گل‌سبز ارزیابی شد. نتایج حاصله توسط نرم افزار MSTATC تجزیه و تحلیل و میانگین‌ها با استفاده از آزمون چند دامنه‌ای دانکن مقایسه شدند. یافته‌ها: بیشترین تعداد شاخه فرعی (31/10 عدد)، تعداد کپسول در بوته (50/154 عدد)، وزن هزار دانه (78/3 گرم)، عملکرد دانه (50/1381 کیلوگرم در هکتار) و میزان روغن (11/55 درصد) با تیمار I1 حاصل شد. به همین دلیل بیشینه عملکرد روغن دانه (55/759 کیلوگرم در هکتار) به این تیمار اختصاص یافت. تیمار I1 از نظر عملکرد روغن دانه با تیمارهای I4 و I5 تفاوت معنی‌داری نداشت. حداکثر بهره‌وری مصرف آب دانه (233/0 کیلوگرم در متر مکعب) و بهره‌وری مصرف آب روغن دانه (125/0 کیلوگرم در متر مکعب) در تیمار I3 بدست آمد ولی اختلاف معنی‌داری با تیمارهای I0، I5 و I6 نشان نداد. کمترین آلودگی از نظر بیماری بوته‌میری مربوط به تیمار I5 (22/7 درصد) بود. بیشترین آلودگی به بیماری بوته‌میری (63/20 درصد) در تیمار I1 مشاهده شد. کمترین آلودگی به بیماری فیلودی به تیمارهای I1، I2 و I6 تعلق داشت. نتیجه‌گیری: دربین تیمارهای مورد آزمایش، تیمارهای I1 ، I4 و I5 دارای بیشترین عملکرد دانه، وزن هزاردانه و درصد روغن دانه بودند که به جز تیمار I0 نسبت به سایر تیمارها برتری معنی‌داری نشان ندادند. هم‌چنین حداکثر عملکرد روغن دانه در تیمارهای I1 و I5 به دست آمد. در بین سه تیمار I1 ، I4 و I5 ، تیمار I5 نسبت به تیمارهای I1 و I4 دارای بیشترین بهره‌وری مصرف آب دانه و روغن دانه و کمترین میزان مصرف آب و دفعات آبیاری بود. با توجه به نتایج این پژوهش می‌توان تیمار I5را که حداقل مصرف آب را داشته و از نظر عملکرد با تیمار I1 که حداکثر عملکرد را تولید نموده اختلاف معنی‌داری نداشته و هم‌چنین درآمد ناخالص این تیمار تقریباً برابر با تیمار I1 بوده را جهت آبیاری صحیح کنجد در منطقه بهبهان توصیه نمود.